Program autorski "Baśnie, bajki, bajeczki"
PROGRAM AUTORSKI
BAŚNIE, BAJKI, BAJECZKI
Magdalena Łysiak-Półtorak
Program wychowawczo - czytelniczy realizowany w Zespole Szkół Specjalnych im. J. Brzechwy w Szamotułach w latach 2015-2018 w Szkole Podstawowej dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym.
SPIS TREŚCI:
I. Wstęp..............................................................................str. 3
II. Założenia programowe....................................................str. 3
III. Cele programu.................................................................str. 5
IV. Osiągnięcia uczniów.........................................................str. 5
V. Metody i formy pracy.......................................................str. 6
VI. Stosowane środki dydaktyczne.........................................str. 8
VII. Sposoby realizacji programu.............................................str. 8
VIII. Ewaluacja.........................................................................str. 9
IX. Bibliografia.......................................................................str. 10
I. WSTĘP
Znany amerykański psycholog, psychiatra i pedagog Bruno Bettelheim powiedział:
„ Baśń to elementarz, z którego dziecko uczy się czytać we własnym umyśle, elementarz napisany w języku obrazów. Jest to jedyny język, dzięki któremu możemy zrozumieć siebie i innych, zanim dojrzejemy intelektualnie”.
I trudno się z nim nie zgodzić….. baśnie i bajki bowiem są ulubioną lekturą dzieci za pomocą, których identyfikują się z postaciami i spontanicznie uzewnętrzniają swoje emocje.
Dzieci niepełnosprawne intelektualnie bardzo często właśnie mają kłopot z wyrażaniem swoich emocji, nie potrafią otwarcie mówić o swoich problemach czy lękach. Czasami nie rozumieją swoich uczuć, a także pewnych reakcji jakie powstają na określone sytuacje. Nawet najszczęśliwsze, mające zapewnione poczucie bezpieczeństwa dzieci muszę przejść przez okresy intensywnego niepokoju, lęku czy gniewu.
To właśnie baśnie i bajki dają wsparcie psychiczne, wpływają korzystnie na rozwój i funkcjonowanie społeczno-emocjonalne dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Uczą prawidłowych zachowań akceptowanych społecznie, pozwalają uwalniać emocje i oswajać się z lękami. Wszystkie baśnie i bajki, te znane i nieznane, tradycyjne i terapeutyczne uwrażliwiają dzieci na los innych, uczą tolerancji, empatii, rozwijają wyobraźnię i fantazję, ale także przestrzegają przed niepożądanymi zachowaniami.
II. ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE
Program autorski „Baśnie, bajki, bajeczki” adresowany jest do uczniów Szkoły Podstawowej z lekką, umiarkowaną i znaczną niepełnosprawnością intelektualną. Na jego realizację przewidziano 30 spotkań w ciągu jednego roku szkolnego, obejmujące jedną jednostkę lekcyjną, średnio raz w tygodniu. Program nie wymaga dużego nakładu finansowego, można go realizować w każdej sali lekcyjnej i w każdym innym miejscu. Treści zostały dostosowane do indywidualnych potrzeb, zainteresowań i możliwości uczniów. W programie prezentowane są znane teksty baśni i bajek m. in. autorstwa braci Grimm, Hansa Christiana Andersena, Charlsa Perrault, bajki Ezopa, bajki Marii Molickiej. Głównym założeniem programu jest stymulacja rozwoju intelektualnego i emocjonalnego u dzieci niepełnosprawnych intelektualnie. Układ treści programowych ma charakter otwarty, a zaprezentowane scenariusze zajęć są jedynie propozycjami, które można poszerzać i modyfikować w miarę nabywania przez uczniów nowych wiadomości i umiejętności. Program „Baśnie, bajki, bajeczki” zawiera szczegółowe zagadnienia i sposoby ich realizacji. Zawiera również informacje o preferowanych metodach i formach pracy sprzyjających osiąganiu zamierzonych celów, przewidywane osiągnięcia dzieci, a także sposoby ewaluacji. Głównym źródłem wiedzy uczniów będą ich osobiste doświadczenia zdobywane podczas poznawczej i twórczej aktywności. Dobór form i metod pracy cechuje duża różnorodność, tak, by dzieci mogły pracować w sposób ciekawy i kreatywny. Ważnym punktem programu jest, aby zajęcia pobudzały ciekawość poznawczą uczniów. Można to osiągnąć dzięki prowadzeniu zajęć w sposób nietuzinkowy:
- zapewnienie wygodnej pozycji ciała np. ułożenie się na dywanie,
- stworzenie miłego nastroju poprzez zapalenie świeczki, przyciemnienie sali, zapalenie świeczki,
- utrzymywanie kontaktu wzrokowego,
- czytanie lub mówienie zróżnicowanym głosem,
- utrzymanie specjalnej atmosfery po skończonym czytaniu baśni lub bajki,
- danie uczniom możliwości wyrażania własnych uczuć, emocji i wrażeń,
- zapewnienie możliwości kontynuowania baśni czy bajki przez zmianę jej zakończenia lub rozbudowanie akcji.
Praca z baśnią czy bajką może odbywać się jednocześnie w całej grupie lub indywidualnie.
III. CELE PROGRAMU
Głównym celem programu wychowawczo-czytelniczego „Baśnie, bajki, bajeczki” jest wspomaganie rozwoju intelektualnego i emocjonalnego dzieci niepełnosprawnych umysłowo oraz propagowanie czytelnictwa. Ponadto program ma na celu modelowanie pozytywnych postaw i zachowań społecznych. Ma wyzwalać uczucia szczęścia i radości w kontakcie z baśnią i bajką. Ma wzbogacać wiedzę dziecka o świecie i budować pozytywny obraz własnego „ja” w obliczu problemów. Kolejnym celem jest wyposażenie uczniów w umiejętności relaksacyjne i radzenia sobie z własnymi emocjami, właściwego reagowania na przejawy niepożądanych emocji innych oraz kontrolowania swoich zachowań. Program przewiduje także umożliwienie dziecku odkrywania znaczenia komunikowania się w sposób niewerbalny, zdobywanie doświadczeń w mówieniu, słuchaniu i byciu słuchanym. Ważne jest również to, aby dostarczać przykładów i doświadczeń w rozwiązywaniu różnych sytuacji konfliktowych za pomocą kompromisu i akceptacji potrzeb innych osób. Program ma nauczyć wszystkich uczniów kreatywności i umożliwić ekspresję, ma wspierać działania twórcze w różnych dziedzinach aktywności. Ma kształtować u dzieci umiejętność koncentracji uwagi, a także uczyć formułować poprawne budowanie wypowiedzi.
IV. OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW
Oczekuję, że po wdrożeniu programu uczniowie będą lepiej rozwijać się intelektualnie i emocjonalnie oraz będą zachowywać się w sposób akceptowany społecznie. Nauczą się pozbywania negatywnych emocji i radzenia sobie z sytuacjami trudnymi. Będą otwarci na świat i na zdobywanie nowych doświadczeń, a każdy z nich chętnie będzie sięgać po różnego rodzaju lekturę. Otwarcie będą mówić o swoich problemach, poznają i doświadczą różnorodnych sposobów komunikowania się, a sytuacje konfliktowe będą rozwiązywać za pomocą kompromisów. Uczniowie wykształcą w sobie pozytywną samoocenę i będą potrafić korzystać z technik relaksacyjnych w sytuacjach stresowych. Rozwiną własne możliwości twórcze, wyobraźnię i pomysłowość. Będą koncentrować się na wykonywanych zadaniach i poprawnie budować swoje wypowiedzi wzbogacając przy tym zasób słownictwa.
V. METODY I FORMY PRACY
Program zakłada wykorzystywanie następujących metod:
- podające (oparte na słowie) – opowiadanie, wyjaśnianie, opis,
- problemowe (oparte na samodzielnym dochodzeniu do wiedzy) – dyskusja, burza mózgów, metoda sytuacyjna,
- eksponujące (oparte na obserwacji) – inscenizacje, dramy, impresje ruchowe, muzyczne,
- praktyczne (oparte na działaniu),
między innymi:
- Metoda Storyline – zwana inaczej metodą opowieści wychowawczej, metodą tematu lub metodą szkocką – opowieść wyznacza główną linię zajęć, pobudza do samodzielnego działania, rozwija pamięć i myślenie, wyzwala aktywność przy czym aktywność dziecka musi być większa od aktywności nauczyciela.
- Metoda W.Sherborne – zastosowanie ćwiczeń ruchowych wspomagających rozwój całego ciała, przez zabawę dwójkami, trójkami i w grupie.
- Metoda K. Orffa i R. Labana – rozwijanie wrażliwości słuchowej, koordynacji słuchowo - wzrokowo-ruchowej. Rozładowywanie napięcia emocjonalnego i lęku przy muzyce poprzez samoekspresję.
- Gimnastyka Mózgu Dennisona – uczenie się poprzez ruch. Ćwiczenia z gimnastyki mózgu, ćwiczenia relaksujące i stabilizujące układ nerwowy.
- Metoda wizualizacji – ćwiczenia aktywizujące wyobraźnię twórczą. Polegają na tworzeniu barwnych spostrzeżeń w wyobraźni dziecka, poprzez zachęcanie do snów w rzeczywistości. Zastosowanie elementów relaksu i muzyki a także aromaterapii.
- Zabawy rozwijające twórcze myślenie – pedagogika humoru, pantonima, dopowiadanie dalszego ciągu bajek oraz inne formy samodzielnej aktywności dzieci.
- Zajęcia artystyczne – ćwiczenia artystyczne, np. malowanie dłońmi, wydzieranki, wycinanki, lepienie.
- Rozmowa z pacynką – wprowadzenie postaci pacynki, która towarzyszy dzieciom na zajęciach.
- Przedstawienia kukiełkowe – wspólne wykonywanie z różnych materiałów zestawów kukiełkowych występujących w znanych bajkach. Tworzenie przedstawień kukiełkowych lub ich fragmentów.
- Zaczarowany dywan – zajęcia na dywanie. Dziecko siada na zaczarowanym dywanie, zamyka oczy i opowiada krótki fragment wymyślonej bajki. Następnie opuszcza dywan i siada na nim kolejne dziecko, które opowiada dalszy ciąg bajki.
- Baśniowa postać – dzieci zamykają oczy, oddychają głęboko, następnie wyobrażają sobie, że są jakąś baśniową postacią. Kolejnym krokiem jest narysowanie tej postaci.
- Baśniowe barwy – przedstawienie baśniowej postaci wyłącznie za pomocą barw.
- Ilustrowanie bajki – układanie bajki za pomocą obrazków.
- Ilustracja do bajki – dzieci rysują ilustrację do dowolnej bajki. Następnie grupa odgaduje tytuł.
- Co tu nie pasuje? – dzieci wykonują ilustrację do zaproponowanej przez nauczyciela bajki. Zadanie polega na narysowaniu humorystycznej ilustracji, która nie pasuje do podanej bajki.
- Bajka w butelce – Nauczyciel zaczyna opowiadać bajkę, a dzieci kończą treść poprzez dopowiadanie kolejnych zdań. Całość zwinięta zostaje w rulon i spoczywa w butelce.
- Bajka z plasteliny – dzieci otrzymują plastelinę za pomocą, której formują dowolne postacie z bajki.
- Obrazek z kłębka wełny – dzieci w grupach pracują z kłębkiem wełny. Podają sobie wełnę jednocześnie każdy przy tym tworzy rysunek odpowiedni do danej bajki.
- Baśniowe krainy – praca w grupach polegająca na wspólnym malowaniu baśniowej krainy np. na szarym papierze lub płótnie.
W programie wykorzystane zostaną następujące formy pracy:
- indywidualna,
- zespołowa,
- grupowa.
VI. STOSOWANE ŚRODKI DYDAKTYCZNE
Do realizacji programu przydatne będą następujące środki dydaktyczne:
- różne baśnie i bajki,
- różnorodne rekwizyty i przedmioty,
- pacynki, marionetki, kukiełki,
- rysunki i ilustracje do baśni czy bajek,
- różnorodne materiały i narzędzia do prac plastycznych,
- szarfy i chusty,
- magnetofon, płyty z muzyką relaksacyjną,
- „czarodziejski dywan”.
VII. SPOSOBY REALIZACJI PROGRAMU
Program będzie realizowany w oparciu o:
- słuchanie baśni lub bajek czytanych przez nauczyciela,
- oglądanie przez uczniów teatrzyków kukiełkowych, inscenizacji,
- wspólne rozmowy na temat najważniejszych wątków baśni czy bajek, postępowania bohaterów, radzenia sobie w sytuacjach trudnych i pokonywania przeszkód czy barier,
- rozmowa, dyskusja na temat różnych sposobów rozwiązywania konfliktów, które wynikły w baśniach czy bajkach,
- inscenizowanie przez uczniów wybranych fragmentów baśni czy bajek,
- wyrażanie swoich emocji poprzez różną działalność plastyczną,
- wykonywanie prostych kukiełek,
- układanie fragmentu lub zmiana zakończenia baśni czy bajki według pomysłów uczniów,
- słuchanie baśni lub bajki ilustrowanych muzyką,
- wyrażanie ekspresji poprzez ruch, taniec i muzykę,
- układanie własnych baśni lub bajek,
- wykonywanie ilustracji do baśni lub bajek.
VIII. EWALUACJA
Ewaluacja zostanie przeprowadzona na podstawie obserwacji zachowań uczniów podczas zajęć, a także na podstawie rozmów z nimi i analizie treści prac uczniowskich. Ponadto dwukrotnie w ciągu roku odbędzie się spotkanie literackie sprawdzające znajomość poznanych treści baśni i bajek. Z nauczycielami uczącymi w danej klasie zostanie przeprowadzony wywiad na temat sposobu przeprowadzenia zajęć i na temat emocji jakie towarzyszyły dzieciom po spotkaniu.
Uzyskane wyniki ewaluacji będą analizowane i wykorzystywane do wprowadzenia zmian i modyfikacji w programie.
IX. BIBLIOGRAFIA
1. Andersen Hans Christian. Baśnie. Wyd. Media Rodzina 2005.
2. Bettelheim Bruno. Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni. Wyd. J. Santorski1995.
3. Bielska Beata. Dziecko w świecie baśni, bajek i bajeczek. Czasopismo „Bliżej Przedszkola” 2011, nr 3 str. 67-71.
4. Grimm Wilhelm I Jakub. Baśnie braci Grimm. Media Rodzina 2009.
5. Marek Beata. Innowacyjne metody pracy z dzieckiem w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym w zakresie rozwoju emocjonalnego i społecznego. Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Strzelcach Krajeńskich.
6. Molicka Maria. Bajki terapetyczne. Wyd. Media Rodzina 1999.
7. Perrault Charles. Bajki. Wyd. Siedmioróg 2012.
Treści programowe - rok szkolny 2015/2016
L.p |
Tytuł baśni i bajek |
Miesiąc |
Klasa |
1. |
Przygody ołówka – bajka terapeutyczna |
PAŹDZIERNIK |
I-III, IV-VI |
2. |
Wilk i siedem kózek – Bracia Grimm |
I-III ż. |
|
3. |
Złotowłosa i trzy niedźwiedzie - Robert Southey |
IV-VI ż. |
|
4. |
Muzykanci z Bremy – Bracia Grimm |
LISTOPAD |
I-III |
5. |
Golmistrz – bajka terapetyczna |
IV-VI |
|
6. |
Mrówka i konik polny – bajki Ezopa |
I-III ż. |
|
7. |
Trzy małe świnki - Bracia Grimm |
IV-VI ż. |
|
8. |
Dziewczynka z zapałkami – H.Ch. Andersen |
GRUDZIEŃ |
I-III |
9. |
Świąteczne opowieści – układanie bajki własnej o świętach |
IV-VI |
|
10. |
Świąteczne opowieści |
I-III ż. |
|
11. |
Choinka – H.Ch. Andersen |
IV-VI ż |
|
12. |
Baśnie, bajki, bajeczki – przenikamy do krainy baśni i bajek |
STYCZEŃ |
I-III, I-III ż, IV-VI, IV-VI ż |
13. |
Śniegowy bałwan – H.Ch. Andersen |
LUTY |
I-III |
14. |
Baśń w zimowej odsłonie – zajęcia z wykorzystaniem różnych technik plastycznych |
IV-VI |
|
15. |
Królowa Śniegu – H. Ch. Andersen |
I-III ż |
|
16. |
Mrówka i konik polny – bajki Ezopa |
IV-VI ż |
|
17. |
Kot w butach – Ch. Perrault |
MARZEC |
I-III, I-III ż |
18. |
Wielkanocna historia – zmiana treści baśni i bajek wielkanocnych |
IV-VI |
|
19. |
Paluszek – Ch. Perrault |
IV-VI ż |
|
20. |
Zarozumiała żaba – bajki Ezopa |
KWIECIEŃ |
I-III |
21. |
Postać z ulubionej baśni – wcielanie się w postać z wybranej baśni |
IV-VI |
|
22. |
Wilk i żuraw – bajki Ezopa |
I-III ż |
|
23. |
Lis i bocian – bajki Ezopa |
IV-VI ż |
|
24. |
Żółw i zając – bajki Ezopa |
MAJ |
I-III, I-III ż. |
25. |
|
IV-VI |
|
26. |
Wilk i Jagnię – bajki Ezopa |
IV-VI ż. |
|
27. |
Baśnie, bajki, bajeczki – zabawa w teatr |
I-III, I-III ż, IV-VI, IV-VI ż. |
|
28. |
Nowe szaty cesarza – H.Ch. Andersen |
CZERWIEC |
I-III, I-III ż. |
29. |
Dokańczanie fragmentów bajek według uznania uczniów |
IV-VI |
|
30. |
Przygody Guliwera – J.Swift |
IV-VI ż. |
Odsłony: 3525