Program autorski "Baśnie, bajki, bajeczki"

PROGRAM AUTORSKI

BAŚNIE, BAJKI, BAJECZKI

Magdalena Łysiak-Półtorak

Program wychowawczo - czytelniczy realizowany w Zespole Szkół Specjalnych im. J. Brzechwy w Szamotułach w latach 2015-2018 w Szkole Podstawowej dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym.

SPIS TREŚCI:

       I.            Wstęp..............................................................................str. 3

     II.            Założenia programowe....................................................str. 3

  III.            Cele programu.................................................................str. 5

  IV.            Osiągnięcia uczniów.........................................................str. 5

    V.            Metody i formy pracy.......................................................str. 6

  VI.            Stosowane środki dydaktyczne.........................................str. 8

VII.            Sposoby realizacji programu.............................................str. 8

VIII.            Ewaluacja.........................................................................str. 9

  IX.            Bibliografia.......................................................................str. 10

                                                                                                                                                                         I.            WSTĘP

Znany amerykański psycholog, psychiatra i pedagog Bruno Bettelheim powiedział:

„ Baśń to elementarz, z którego dziecko uczy się czytać we własnym umyśle, elementarz napisany w języku obrazów. Jest to jedyny język, dzięki któremu możemy zrozumieć siebie i innych, zanim dojrzejemy intelektualnie”.

I trudno się z nim nie zgodzić….. baśnie i bajki bowiem są ulubioną lekturą dzieci za pomocą, których identyfikują się z postaciami i spontanicznie uzewnętrzniają swoje emocje.

Dzieci niepełnosprawne intelektualnie bardzo często właśnie mają kłopot z wyrażaniem swoich emocji, nie potrafią otwarcie mówić o swoich problemach czy lękach. Czasami nie rozumieją swoich uczuć, a także pewnych reakcji jakie powstają na określone sytuacje. Nawet najszczęśliwsze, mające zapewnione poczucie bezpieczeństwa dzieci muszę przejść przez okresy intensywnego niepokoju, lęku czy gniewu.

To właśnie baśnie i bajki dają wsparcie psychiczne, wpływają korzystnie na rozwój i funkcjonowanie społeczno-emocjonalne dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Uczą prawidłowych zachowań akceptowanych społecznie, pozwalają uwalniać emocje i oswajać się z lękami. Wszystkie baśnie i bajki, te znane i nieznane, tradycyjne i terapeutyczne uwrażliwiają dzieci na los innych, uczą tolerancji, empatii, rozwijają wyobraźnię i fantazję, ale także przestrzegają przed niepożądanymi zachowaniami.

                                                                                                                             II.            ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE

Program autorski „Baśnie, bajki, bajeczki” adresowany jest do uczniów Szkoły Podstawowej z lekką, umiarkowaną i znaczną niepełnosprawnością intelektualną. Na jego realizację przewidziano 30 spotkań w ciągu jednego roku szkolnego, obejmujące jedną jednostkę lekcyjną, średnio raz w tygodniu. Program nie wymaga dużego nakładu finansowego, można go realizować w każdej sali lekcyjnej i w każdym innym miejscu. Treści zostały dostosowane  do indywidualnych potrzeb, zainteresowań i możliwości uczniów. W programie prezentowane są znane teksty  baśni i bajek m. in. autorstwa braci Grimm, Hansa Christiana Andersena, Charlsa Perrault, bajki Ezopa, bajki Marii Molickiej. Głównym założeniem programu jest stymulacja rozwoju intelektualnego i emocjonalnego u dzieci niepełnosprawnych intelektualnie. Układ treści programowych ma charakter otwarty, a zaprezentowane scenariusze zajęć są jedynie propozycjami, które można poszerzać i modyfikować w miarę nabywania przez uczniów nowych wiadomości i umiejętności. Program „Baśnie, bajki, bajeczki” zawiera szczegółowe zagadnienia i sposoby ich realizacji. Zawiera również informacje o preferowanych metodach i formach pracy sprzyjających osiąganiu zamierzonych celów, przewidywane osiągnięcia dzieci, a także sposoby ewaluacji. Głównym źródłem wiedzy uczniów będą ich osobiste doświadczenia zdobywane podczas poznawczej i twórczej aktywności. Dobór form i metod pracy cechuje duża różnorodność, tak, by dzieci mogły pracować w sposób ciekawy i kreatywny. Ważnym punktem programu jest, aby zajęcia pobudzały ciekawość poznawczą uczniów. Można to osiągnąć dzięki prowadzeniu zajęć w sposób nietuzinkowy:

- zapewnienie wygodnej pozycji ciała np. ułożenie się na dywanie,

- stworzenie miłego nastroju poprzez zapalenie świeczki, przyciemnienie sali,   zapalenie świeczki,

- utrzymywanie kontaktu wzrokowego,

- czytanie lub mówienie zróżnicowanym głosem,

- utrzymanie specjalnej atmosfery po skończonym czytaniu baśni lub bajki,

- danie uczniom możliwości wyrażania własnych uczuć, emocji i wrażeń,

- zapewnienie możliwości kontynuowania baśni czy bajki przez zmianę jej zakończenia lub rozbudowanie akcji.

Praca z baśnią czy bajką może odbywać się jednocześnie w całej grupie lub indywidualnie. 

                                                                                                                                               III.            CELE PROGRAMU

Głównym celem programu wychowawczo-czytelniczego „Baśnie, bajki, bajeczki” jest wspomaganie rozwoju intelektualnego i emocjonalnego dzieci niepełnosprawnych umysłowo oraz propagowanie czytelnictwa. Ponadto program ma na celu modelowanie pozytywnych postaw i zachowań społecznych. Ma wyzwalać uczucia szczęścia i radości w kontakcie z baśnią i bajką. Ma wzbogacać wiedzę dziecka o świecie i budować pozytywny obraz własnego „ja” w obliczu problemów. Kolejnym celem jest wyposażenie uczniów w umiejętności relaksacyjne i radzenia sobie z własnymi emocjami, właściwego reagowania na przejawy niepożądanych emocji innych oraz kontrolowania swoich zachowań. Program przewiduje także umożliwienie dziecku odkrywania znaczenia komunikowania się w sposób niewerbalny, zdobywanie doświadczeń w mówieniu, słuchaniu i byciu słuchanym. Ważne jest również to, aby dostarczać przykładów i doświadczeń w rozwiązywaniu różnych sytuacji konfliktowych za pomocą kompromisu i akceptacji potrzeb innych osób. Program ma nauczyć wszystkich uczniów kreatywności i umożliwić ekspresję, ma wspierać działania twórcze w różnych dziedzinach aktywności. Ma kształtować u dzieci umiejętność koncentracji uwagi, a także uczyć formułować poprawne budowanie wypowiedzi.

                                                                                                                                  IV.            OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW

Oczekuję, że po wdrożeniu programu uczniowie będą lepiej rozwijać się intelektualnie i emocjonalnie oraz będą zachowywać się w sposób akceptowany społecznie. Nauczą się pozbywania negatywnych emocji i radzenia sobie z sytuacjami trudnymi. Będą otwarci na świat i na zdobywanie nowych doświadczeń, a każdy z nich chętnie będzie sięgać po różnego rodzaju lekturę. Otwarcie będą mówić o swoich problemach, poznają i doświadczą  różnorodnych sposobów komunikowania się, a sytuacje konfliktowe będą rozwiązywać za pomocą kompromisów. Uczniowie wykształcą w sobie pozytywną samoocenę i będą potrafić korzystać z technik relaksacyjnych w sytuacjach stresowych. Rozwiną własne możliwości twórcze, wyobraźnię i pomysłowość. Będą koncentrować się na wykonywanych zadaniach i poprawnie budować swoje wypowiedzi wzbogacając przy tym zasób słownictwa.

                                                                                                                                 V.            METODY I FORMY PRACY

Program zakłada wykorzystywanie następujących metod:

- podające (oparte na słowie) – opowiadanie, wyjaśnianie, opis,

- problemowe (oparte na samodzielnym dochodzeniu do wiedzy) – dyskusja, burza  mózgów, metoda sytuacyjna,

- eksponujące (oparte na obserwacji) – inscenizacje, dramy, impresje ruchowe, muzyczne,

- praktyczne (oparte na działaniu),

między innymi:

- Metoda Storyline – zwana inaczej metodą opowieści wychowawczej, metodą tematu lub metodą szkocką – opowieść wyznacza główną linię zajęć, pobudza do samodzielnego działania, rozwija pamięć i myślenie, wyzwala aktywność przy czym aktywność dziecka musi być większa od aktywności nauczyciela.

- Metoda W.Sherborne – zastosowanie ćwiczeń ruchowych wspomagających rozwój całego ciała, przez zabawę dwójkami, trójkami i w grupie.

- Metoda K. Orffa i R. Labana – rozwijanie wrażliwości słuchowej, koordynacji słuchowo - wzrokowo-ruchowej. Rozładowywanie napięcia emocjonalnego i lęku przy muzyce poprzez samoekspresję.

- Gimnastyka Mózgu Dennisona – uczenie się poprzez ruch. Ćwiczenia z gimnastyki mózgu, ćwiczenia relaksujące i stabilizujące układ nerwowy.

- Metoda wizualizacji – ćwiczenia aktywizujące wyobraźnię twórczą. Polegają na tworzeniu barwnych spostrzeżeń w wyobraźni dziecka, poprzez zachęcanie do snów w rzeczywistości. Zastosowanie elementów relaksu i muzyki a także aromaterapii.

- Zabawy rozwijające twórcze myślenie – pedagogika humoru, pantonima, dopowiadanie dalszego ciągu bajek oraz inne formy samodzielnej aktywności dzieci.

- Zajęcia artystyczne – ćwiczenia artystyczne, np. malowanie dłońmi, wydzieranki, wycinanki, lepienie.

- Rozmowa z pacynką – wprowadzenie postaci pacynki, która towarzyszy dzieciom na zajęciach.

- Przedstawienia kukiełkowe – wspólne wykonywanie z różnych materiałów zestawów kukiełkowych występujących w znanych bajkach. Tworzenie przedstawień kukiełkowych lub ich fragmentów.

- Zaczarowany dywan – zajęcia na dywanie. Dziecko siada na zaczarowanym dywanie, zamyka oczy i opowiada krótki fragment wymyślonej bajki. Następnie opuszcza dywan i siada na nim kolejne dziecko,  które opowiada dalszy ciąg bajki.

- Baśniowa postać – dzieci zamykają oczy, oddychają głęboko, następnie wyobrażają sobie, że są jakąś baśniową postacią. Kolejnym krokiem jest narysowanie tej postaci.

- Baśniowe barwy – przedstawienie baśniowej postaci wyłącznie za pomocą barw.

- Ilustrowanie bajki – układanie bajki za pomocą obrazków.

- Ilustracja do bajki – dzieci rysują ilustrację do dowolnej bajki. Następnie grupa odgaduje tytuł.

- Co tu nie pasuje? – dzieci wykonują ilustrację do zaproponowanej przez nauczyciela bajki. Zadanie polega na narysowaniu humorystycznej ilustracji, która nie pasuje do podanej bajki.

- Bajka w butelce – Nauczyciel zaczyna opowiadać bajkę, a dzieci kończą treść poprzez dopowiadanie kolejnych zdań. Całość zwinięta zostaje w rulon i spoczywa w butelce.

- Bajka z plasteliny – dzieci otrzymują plastelinę za pomocą, której formują dowolne postacie z bajki.

- Obrazek z kłębka wełny – dzieci w grupach pracują z kłębkiem wełny. Podają sobie wełnę jednocześnie każdy przy tym tworzy rysunek odpowiedni do danej bajki.

- Baśniowe krainy – praca w grupach polegająca na wspólnym malowaniu baśniowej krainy np. na szarym papierze lub płótnie.

W programie wykorzystane zostaną następujące formy pracy:

- indywidualna,

- zespołowa,

- grupowa.

                                                                                                         VI.            STOSOWANE ŚRODKI DYDAKTYCZNE

Do realizacji programu przydatne będą następujące środki dydaktyczne:

- różne baśnie i bajki,

- różnorodne rekwizyty i przedmioty,

- pacynki, marionetki, kukiełki,

- rysunki i ilustracje do baśni czy bajek,

- różnorodne materiały i narzędzia do prac plastycznych,

- szarfy i chusty,

- magnetofon, płyty z muzyką relaksacyjną,

- „czarodziejski dywan”.

                                                                                                           VII.            SPOSOBY REALIZACJI PROGRAMU

Program będzie realizowany w oparciu o:

- słuchanie baśni lub bajek czytanych przez nauczyciela,

- oglądanie przez uczniów teatrzyków kukiełkowych, inscenizacji,

- wspólne rozmowy na temat najważniejszych wątków baśni czy bajek, postępowania bohaterów, radzenia sobie w sytuacjach trudnych i pokonywania przeszkód czy barier,

- rozmowa, dyskusja na temat różnych sposobów rozwiązywania konfliktów, które wynikły w baśniach czy bajkach,

- inscenizowanie przez uczniów wybranych fragmentów baśni czy bajek,

- wyrażanie swoich emocji poprzez różną działalność plastyczną,

- wykonywanie prostych kukiełek,

- układanie fragmentu lub zmiana zakończenia baśni czy bajki według pomysłów uczniów,

- słuchanie baśni lub bajki ilustrowanych muzyką,

- wyrażanie ekspresji poprzez ruch, taniec i muzykę,

- układanie własnych baśni lub bajek,

- wykonywanie ilustracji do baśni lub bajek.

                                                                                                                                                   VIII.            EWALUACJA

Ewaluacja zostanie przeprowadzona na podstawie obserwacji zachowań uczniów podczas zajęć, a także na podstawie rozmów z nimi i analizie treści prac uczniowskich. Ponadto dwukrotnie w ciągu roku odbędzie się spotkanie literackie sprawdzające znajomość poznanych treści baśni i bajek. Z nauczycielami uczącymi w danej klasie zostanie przeprowadzony wywiad na temat sposobu przeprowadzenia zajęć i na temat emocji jakie towarzyszyły dzieciom po spotkaniu.

Uzyskane wyniki ewaluacji będą analizowane i wykorzystywane do wprowadzenia zmian i modyfikacji w programie.

                                                                                                                                                    IX.            BIBLIOGRAFIA

1.     Andersen Hans Christian. Baśnie. Wyd. Media Rodzina 2005.

2.     Bettelheim Bruno. Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni. Wyd. J. Santorski1995.

3.     Bielska Beata. Dziecko w świecie baśni, bajek i bajeczek. Czasopismo „Bliżej Przedszkola” 2011, nr 3 str. 67-71.

4.     Grimm Wilhelm I Jakub. Baśnie braci Grimm. Media Rodzina 2009.

5.     Marek Beata. Innowacyjne metody pracy z dzieckiem w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym w zakresie rozwoju emocjonalnego i społecznego. Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Strzelcach Krajeńskich.

6.     Molicka Maria. Bajki terapetyczne. Wyd. Media Rodzina 1999.

7.     Perrault Charles. Bajki. Wyd. Siedmioróg 2012.

Treści programowe - rok szkolny 2015/2016

• nast.